Vitens voerde samen met H+N+S Landschapsarchitecten, Ruimtevolk en Roosemalen & Savelkoul een toekomstverkenning uit. Met z’n vieren onderzochten ze of een andere gebiedsinrichting kansen biedt voor een duurzame combinatie van drinkwaterwinning en andere ruimtelijke functies. Dat heeft geleid tot Panorama Waterland, een concept waarbij de ruimtelijke inrichting het watersysteem volgt.
“Door de klimaatverandering komt onze drinkwatervoorziening steeds meer onder druk te staan, zeker op de hoger gelegen zandgronden”, vertelt Jip Welkers van de afdeling Business Development van Vitens. “Tijdens droge zomers is de watervraag extra groot, terwijl juist dan het grondwaterpeil laag is. Dat is niet alleen voor ons als drinkwaterbedrijf een probleem, maar ook voor de landbouw en de natuur. Tegelijkertijd weten we dat er in Nederland in principe ieder jaar voldoende neerslag valt om in de totale watervraag te voorzien. De neerslag valt echter niet altijd op het juiste moment. Bovendien is ons huidige watersysteem er helemaal op gericht dat neerslag zo snel mogelijk wordt afgevoerd. Daardoor is het water niet op een later moment te gebruiken.”
Vasthouden en infiltreren
“Deze situatie was voor ons aanleiding om na te denken over een andere ruimtelijke inrichting waarbij er altijd genoeg water is, niet alleen voor de drinkwaterproductie, maar ook voor de landbouw en de natuur. Voor deze verkenning hebben we de hulp ingeroepen van H+N+S. De oprichters van dit bureau ontwikkelden ooit het baanbrekende Plan Ooievaar, dat de basis vormde voor het programma Ruimte voor de rivier. Daarnaast hebben we Ruimtevolk ingeschakeld, dat zich richt op het slim en toekomstbestendig maken van steden en regio’s. Samen zijn we tot het concept Panorama Waterland gekomen. Kern van dit concept – waarmee we in 2020 de EO Wijers-prijsvraag* hebben gewonnen – is het zoveel mogelijk vasthouden en infiltreren van water. Dat vraagt om een compleet andere ruimtelijke inrichting, die alleen door intensieve samenwerking met andere partijen is te verwezenlijken. Roosemalen & Savelkoul heeft berekend dat het concept financieel mogelijk is.”
“Het water infiltreert ter plekke waardoor een veel groter deel van de jaarlijkse neerslag lokaal beschikbaar blijft.”
“Om de haalbaarheid van het concept te toetsen hebben we het globaal uitgewerkt voor de Sallandse Heuvelrug”, vult projectmanager Winningen Anky Spanjers van de afdeling Assetmanagement aan. “Bovenop de heuvelrug zijn we uitgegaan van infiltratievennen en natte natuur om de infiltratie en opslag van neerslag te maximeren. De huidige sloten en drainagesystemen die water snel heuvelafwaarts afvoeren verdwijnen en maken plaats voor wadi’s met houtwallen en natte natuur. Deze wadi’s komen parallel aan de hoogtelijnen te liggen. Het water dat nog wel van de hellingen afstroomt, wordt in deze wadi’s opgevangen en infiltreert ter plekke. Daardoor blijft een veel groter deel van de jaarlijkse neerslag lokaal beschikbaar.”
Voldoende water
“In de huidige situatie infiltreert minder dan tien procent van de jaarlijkse neerslag”, zegt Anky. “Zestig procent ervan verdampt namelijk en ruim dertig procent gaat verloren door de snelle afvoer. Bij de nieuwe inrichting van het watersysteem en het landschap blijft die dertig procent in het gebied beschikbaar, waardoor er zowel voor de drinkwatervoorziening, de landbouw als de natuur ruimschoots voldoende water is. Natuurlijk is een belangrijke voorwaarde dat al het infiltratiewater schoon is. Dat vereist van de gangbare landbouw een overgang naar duurzame bedrijfsvormen zonder uitspoeling van meststoffen en bestrijdingsmiddelen.”
“Vanuit het perspectief van de stikstofproblematiek, biedt Panorama Waterland een kans.”
Anky: “Voor de meeste boeren is dit natuurlijk een enorme verandering die grote inspanningen van hen vergt. Tegelijkertijd is het duidelijk dat de transitie naar duurzame vormen van landbouw met voldoende rentabiliteit, zoals hoogproductieve precisielandbouw en natuurinclusieve landbouw, ook om andere redenen noodzakelijk is. Denk alleen al aan de stikstofproblematiek. Vanuit dat perspectief biedt Panorama Waterland een kans. Zoals mijn collega al zei is het nieuwe waterlandschap alleen te realiseren door intensieve samenwerking tussen alle betrokken partijen. Denk aan waterschappen, agrariërs, gemeenten, omwonenden, natuurbeheerders en drinkwaterbedrijven. Geen enkele partij kan dit alleen. We zullen elkaar dus moeten helpen en bereid moeten zijn om verder te kijken dan puur ons eigen belang. Op die manier kunnen we een situatie creëren die voor iedereen voordelen biedt.”
Pilots
Inmiddels heeft Vitens twee gebieden gevonden waar het concept als pilot kan worden toegepast. Het eerste is het gebied rond de Noetselerberg, ten zuidoosten van Nijverdal, het tweede is het gebied tussen Haarlo en Olden Eibergen ten zuiden van de Berkel. “Samen met H+N+S, dat veel ervaring heeft met het begeleiden van gebiedsprocessen, zijn we in het eerste gebied in gesprek met boeren en andere betrokkenen over de invulling van Panorama Waterland”, aldus Anky. “De contacten hier zijn goed, maar de boeren hebben begin 2022 gevraagd om even een pas op de plaats te maken vanwege de vele ontwikkelingen waarop zij moeten reageren. In het andere gebied onderzoeken we hoe we met het concept kunnen aanhaken bij de activiteiten van een agrarische studievereniging. Die vereniging heeft zich eerder beziggehouden met het verbeteren van de bodemkwaliteit en bestudeert inmiddels welke mogelijkheden er zijn om water beter in het gebied vast te houden.”
Anky hoopt van harte dat de pilots goed van de grond komen: “We willen dat anderen ons idee gaan omarmen. Om dat te bereiken moeten we in de praktijk kunnen laten zien dat het werkt. Met een andere inrichting van het watersysteem en een ander grondgebruik kunnen boeren een prima boterham verdienen en is er ook nog eens het hele jaar rond voor alle gebruiksfuncties voldoende water beschikbaar.”
Geïnspireerd?
Voor meer informatie of een samenwerking kunt u contact opnemen via anky.spanjers@vitens.nl of rik.thijssen@vitens.nl.
Recente reacties