Vervuilende stoffen in bodem en grondwater
Op veel plaatsen in de Nederlandse bodem zijn vervuilende stoffen aanwezig. Dat zijn voornamelijk de plekken waar vroeger fabrieken en kleine technische bedrijven stonden. Zoals machinehallen, werkplaatsen, garages en/of tankstations en ook landbouwgronden waar slecht afbreekbare – inmiddels verboden – bestrijdingsmiddelen werden gebruikt. In totaal betreft het meer als 600.000 locaties.
Hoe kan zo’n bodem vervuilen en wat is een gevolg?
Verontreinigingen worden vooral veroorzaakt door de onzorgvuldige omgang met chemische stoffen en ondeugdelijke opslag- c.q. afvoerconstructies. Ongemerkt kunnen de verontreinigingen hierdoor in de bodem en tot in het grondwater doordringen.
Met als gevolg in de loop der tijd dat door verspreiding en diepte volledig verwijderen door saneren onmogelijk is. En daardoor chemisch vervuild grondwater kan toestromen op winputten die bedoeld zijn voor de drinkwatervoorziening.
Wat voor vervuilende stoffen zijn dat precies en wat is hun herkomst?
De belangrijkste bodemvervuilers en hun omvangrijkste herkomst betreffen niet alleen oude bestrijdingsmiddelen (landbouw).
Het gaat ook met name om chemische stofgroepen zoals:
- – Zware metalen (metaalverwerkende bedrijven);
- – PAK’s (verbranden van organisch materiaal);
- – Aromatische koolwaterstoffen (garages en/of tankstations);
- – Gechloreerde koolwaterstoffen (industrieën en chemische wasserijen);
- – Combinaties van voornoemde stoffen (voormalige stortlocaties).
Hoe is dat stofgedrag in de bodem?
Gechloreerde oplosmiddelen als voorbeeld kunnen door slechte oplosbaarheid in water en hoge dichtheid als een pure vloeistoffase tot grote diepte in de bodem en het grondwater doordringen. Anderzijds kunnen aromatische koolwaterstoffen meer hechten aan bodemdeeltjes en volledig verdwijnen door natuurlijke biologische afbraak in de bodem al duurt dat wel tientallen jaren.
Bovendien kunnen afhankelijk van de bodemomstandigheden bepaalde verontreinigingen moeilijk of geheel niet afbreken en komen daarin al naar gelang de fasen ook meer of minder giftige stoffen bij voor.
Als voorbeeld onderstaande afbraakroute van een chloorkoolwaterstof:
Een juridisch aspect
Sinds 1987 geldt in Nederland de Wet bodembescherming.
Op grond van deze wet moet eenieder voldoende zorg voor de bodem in acht nemen. Op het moment dat er verontreiniging optreedt, moeten de gevolgen meteen ongedaan gemaakt worden. Het zogenaamde ‘zorgplicht’ principe.
Met betrekking tot verontreinigingen ontstaan vóór 1987 geldt sinds 1 januari 2006 voor eigenaren van bedrijfsterreinen een saneringsplicht. Voor overige terreinen geldt geen saneringsplicht, maar in ernstige gevallen kan de Provincie wel een saneringsbevel opleggen.
Vitens-winningen
De bijgaande kaart toont de winningen in het concessiegebied van Vitens in Nederland welke beïnvloed worden door restanten van bodemverontreiniging.
Overigens voldoet het geproduceerde drinkwater altijd aan de wettelijke en strenge eisen van Vitens. Dit wordt gerealiseerd door het nemen van gerichte maatregelen en de continue controle op het juist functioneren van alle zuiveringsprocessen.
Aanpak
Als een locatie riskant wordt geacht voor de drinkwaterwinning wordt allereerst een historisch onderzoek uitgevoerd, samen met betrokken overheden. Dit om een eventuele bodemverontreiniging te kunnen traceren qua herkomst. Als de uitkomst een serieus risico aangeeft, wordt vervolgens de verontreiniging in kaart gebracht. In deze veldonderzoeksfase worden ligging, omvang en de concentraties van de verontreiniging vastgesteld. Daarna worden mogelijke saneringsmethoden bepaald. Omdat het grondwater betreft wordt bij dreigende normoverschrijding vaak gekozen voor langdurig wegpompen met daartoe geplaatste putten. Het vervuilde water wordt na zuivering weer geloosd in bodem of oppervlaktewater.
Door het gedurende jaren frequent blijven monitoren van de verontreiniging wordt het effect van de sanering gevolgd en waar nodig bijgesteld.
Zodoende kan zo’n bodemverontreiniging niet doordringen tot een winning van Vitens.
Als voorbeeld van een gerichte maatregel onderstaande twee foto’s waarop zo’n onttrekkingsput, zuivering en lozing zichtbaar zijn.
